Σκηνές από την Λυσιστράτη του Αριστοφάνη θα θυμίζουν κάποια χωριά της Θράκης και των Σερρών, την δεύτερη Κυριακή του χρόνου, με τις γυναίκες να έχουν τον πρώτο λόγο – γλεντώντας έως το πρωί – και τους άνδρες να ασχολούνται με τις οικιακές εργασίες και την φροντίδα των παιδιών.
Ένα από τα χαρακτηριστικότερα θρακικά έθιμα που τελείται και σήμερα σε πολλά μέρη του ‘Εβρου και της Μακεδονίας, είναι η «Ημέρα της Μπάμπως» (μέρα της Γρηάς). Μεταγενέστερα ονομάστηκε «Ημέρα της Γυναικοκρατίας«, καθώς τον κυρίαρχο ρόλο έχουν οι γυναίκες, με τους άνδρες να παραμένουν στα σπίτια τους ή να παρακολουθούν από μακριά.
Κυρίως, τελούνταν στη Βόρεια και την Ανατολική Θράκη, απ’ όπου οι πρόσφυγες το μετέφεραν στις νέες τους πατρίδες. Οι πρόσφυγες από τη Βουλγαρία, το έλεγαν “Μπάμπω Ντεν”, από την Τουρκία “Μπάμπου Γκιουνού”, ενώ όσοι ήρθαν από τα παράλια του Πύργου (Μεσημβίας Σουζόπολη), το έλεγαν “Μπαμπώτερα”.
Το πανάρχαιο αυτό έθιμο τελείται στις 8 Ιανουαρίου, γιορτή της Αγίας Δομνίκης, ή Δόμνης και σκοπό έχει την απόδοση τιμής στο πρόσωπο της γιαγιάς, η οποία συνέβαλε στη γέννα των παιδιών. Η γιαγιά στην αρχαιότητα, λέγονταν μάμμη και ως έμπειρη στη ζωή, ήταν αυτή που με τη σοφία και την πείρα της βοηθούσε τις έγκυες στη γέννα. ‘Έτσι, με τα χρόνια η μάμμη με την μετάθεση του τόνου έγινε μαμή και από γιαγιά, απόκτησε τη σημασία της μαίας.
Πρόκειται για ένα έθιμο που παραπέμπει στις εποχές εκείνες που οι γυναίκες ήταν αφοσιωμένες αποκλειστικά στις υποχρεώσεις της οικογένειας και του σπιτιού, έχοντας όμως μία ημέρα το χρόνο – κυριολεκτικά – την τιμητική τους. Την ημέρα αυτή, οι ρόλοι αντιστρέφονται στα χωριά αυτά, καθώς όλες τις θέσεις εξουσίας καταλαμβάνουν οι γυναίκες, ενώ οι άνδρες ασχολούνται με τα οικιακές εργασίες.
Ιστορία – Προέλευση
Η γιορτή της Μπάμπως ή της μαμής είναι ένα πανάρχαιο έθιμο. Στην Ελλάδα μεταφέρθηκε από τους κατοίκους της Ανατολικής Ρωμυλίας, που εγκαταστάθηκαν στη Θράκη και στην Μακεδονία. Στη Μονοκκλησιά το έθιμο έφεραν το 1923 πρόσφυγες από την Πέτρα της Ανατολικής Θράκης.
Με τα δρώμενα του εθίμου αυτού τιμάται η αναπαραγωγή, η γέννηση των παιδιών και η γυναίκα που τα φέρνει στον κόσμο. Αποτελεί, μάλιστα, μια μακρινή ανάκληση του μητριαρχικού πνεύματος. Κάθε χρόνο στις 8 Ιανουαρίου αναβιώνει το έθιμο της “Γυναικοκρατίας” ή της “Μπάμπως” ή “Βρεξούδια” στα Δημοτικά Διαμερίσματα της Μονοκκλησιάς, της Ν. Πέτρας, της Α. Καμήλας, αλλά και προσφάτως στο Χαροπό.
Από τα χαράματα, οι γυναίκες με φωνές και με τη συνοδεία ορχήστρας αναγγέλλουν θορυβωδώς το γεγονός πως το χωριό βρίσκεται πλέον κάτω από την εξουσία τους. Οι παντρεμένες γυναίκες εκλέγουν μια γυναίκα για πρόεδρο και στη συνέχεια ορίζουν και τα υπόλοιπα μέλη του διοικητικού συμβουλίου, που είναι επίσης αποκλειστικά γυναίκες. Στη συνέχεια, καταλαμβάνουν τα δημόσια κτίρια, χτυπούν τις καμπάνες της εκκλησίας, συγκεντρώνουν χρήματα για τα έξοδα της ημέρας, καθώς και προμήθειες για το βραδινό γλέντι.
Οι άνδρες την ημέρα αυτή ασχολούνται με τις δουλειές του σπιτιού και απαγορεύεται να κυκλοφορούν στο δρόμο. Φορώντας την ποδιά της νοικοκυράς πλένουν ρούχα, σιδερώνουν και φροντίζουν τα παιδιά. Η ποινή για τους παραβάτες είναι το κατάβρεγμα, το γδύσιμο και αποτελεί το γλέντι όλων των γυναικών. Το ξημέρωμα της άλλης μέρας θα βρει το χωριό στην συνήθη πρότερη κατάστασή του.
Η γιαγιά Μπάμπω
Κεντρικό πρόσωπο του εθίμου είναι η γιαγιά, η «Μπάμπω» όπως την αποκαλούν, η οποία παλαιότερα βοηθούσε τις έγκυες να γεννήσουν. Στο πρόσωπο της Μπάμπως – της μαμής δηλαδή – η έννοια της μητρότητας βρίσκει διαχρονικά την καλύτερη έκφραση. Ουσιαστικά, το έθιμο καθαγιάζει την τεκνοποιία, υποδηλώνοντας συμβολικά την επιθυμία για ισότητα των δύο φύλων. Όλα αυτά βέβαια σε εποχές που δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με τη σημερινή.
Νωρίς το πρωί της Κυριακής, γυναίκες ντυμένες με παραδοσιακές θρακιώτικες στολές πηγαίνουν στο σπίτι της Μπάμπως, συνήθως είναι η πιο ηλικιωμένη γυναίκα του χωριού, όπου της προσφέρουν δώρα και την «βρέχουν» με βασιλικό, τιμώντας την -με αυτόν τον τρόπο- επειδή τις βοήθησε να φέρουν στο κόσμο τα παιδιά τους.
Στη συνέχεια κρεμούν στο λαιμό της τη λεγόμενη «μπουρλιά» – μια χειροποίητη γιρλάντα φτιαγμένη με καλαμπόκι, ξηρά φρούτα και καραμέλες- που συμβολίζει το νεογέννητο παιδί. Η Μπάμπω κερνάει τις γυναίκες γλυκά και κρασί, δίνοντας το έναυσμα για το ολοήμερο γλέντι που θα ακολουθήσει και βέβαια κανένας άνδρας δεν θα πρέπει να επιχειρήσει να προσεγγίσει γιατί τον περιμένει – κυριολεκτικά – «ψυχρολουσία».
Χορεύοντας στο ρυθμό της παραδοσιακής γκάιντας, και επάνω σε ένα στολισμένο κάρο, η Μπάμπω μεταφέρεται στις γειτονιές του χωριού, ώστε να την δουν και να τη συγχαρούν και οι υπόλοιπες γυναίκες που όλες μαζί καταλήγουν στην κεντρική πλατεία για να ξεκινήσει το μεγάλο γλέντι. Οι θρακιώτικοι σκοποί και χοροί, όπως το «ζουναράδικο», η «μπαιντούσκα», ο συρτός κ.ά, έχουν την τιμητική τους με τις γυναίκες να ξεφαντώνουν έως αργά το βράδυ.
