Φαινόμενα και γεγονότα που είναι αποδεδειγμένα χρόνια ή/και αιώνες, δεν φαίνεται να πείθουν απόλυτα κάποιους! Πώς, όμως, οι νόμοι της προσφοράς και ζήτησης εξηγούν την τάση των ανθρώπων να καταναλώνουν παραλογισμούς;
Η επιστημονική γνώση και η καφενειακή αντίληψη δεν είναι «δύο απόψεις» που έχει η κάθε μία βάρος και που πρέπει να τις ακούσουμε προκειμένου να σχηματίσουμε τη δική μας άποψη. Στην πραγματικότητα, στα επιστημονικά θέματα «η δική μας άποψη» δεν έχει καμία απολύτως σημασία. Δεν μιλάμε για το αν πηγαίνει το πορτοκαλί με το μαύρο ή για το αν τα ριάλιτι είναι απόδειξη της παρακμής μιας κοινωνίας. Μιλάμε για πράγματα για τα οποία γίνονται εκτεταμένες έρευνες, οι οποίες αποκαλύπτουν την αλήθεια η οποία μπορεί να αναθεωρηθεί μόνο με περαιτέρω επιστημονικές έρευνες. Και σίγουρα, όχι με την εντύπωση που έχουν οι μανούλες του facebook ή οι μπαμπάδες του You Tube.
Για να το πω ακόμα πιο απλά, το «η Γη είναι σφαιρική» και το «η Γη είναι επίπεδη» δεν είναι δύο απόψεις. Η πρώτη είναι η επιστημονικά αποδεδειγμένη πραγματικότητα και η δεύτερη μια αυθαίρετη ανοησία. Δεν είναι άποψη η κάθε ανοησία που μπορεί να ξεστομίσει κάποιος.
Μπορεί κάποιος να πει ότι ένα άλμα στο κενό από τον 5 όροφο μιας πολυκατοικίας δεν προκαλεί καμία βλάβη στον οργανισμό οποιουδήποτε ανθρώπου. Μπορεί κάποιος να πει ότι ο καρκίνος θεραπεύεται μόνο διαβάζοντας κόμικς. Μπορεί κάποιος να πει πως ο πιο ασφαλής τρόπος οδήγησης στην πόλη είναι με δεμένα τα μάτια. Μπορεί κάποιος να πει ότι δεν υπάρχει Αφρική και μάλιστα, να φτιάξει και βίντεο στο οποίο θα αμφισβητεί την ύπαρξη της ηπείρου. Και μπορεί κάποιοι άλλοι να πουν πως δεν μπορούν να πιστέψουν στην ύπαρξη μιας ηπείρου την οποία δεν έχουν επισκεφθεί ποτέ. Όμως, όλα αυτά δεν θα είναι απόψεις. Μπορεί να είναι προσπάθειες εξαπάτησης από αγύρτες ή σκέτες ανοησίες από ανθρώπους αφελείς, αλλά απόψεις δεν είναι.
Η πίστη στις θεωρίες συνωμοσίας φαίνεται να είναι πολύ διαδεδομένη και όσο αναπτύσσεται η τεχνολογία, το ίντερνετ και τα social media, τόσο “φουντώνουν” και αυτές. Πρόσφατα, οι θεωρίες σχετικά με το QAnon, την Covid-19 και το 5G, με την αποφασιστική βοήθεια του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, γνωρίζουν ιδιαίτερη άνθηση, ενώ άλλες, όπως η ψεύτικη προσσελήνωση στο φεγγάρι συνεχίζονται για δεκαετίες. Το ίντερνετ είναι φτιαγμένο, ώστε να μην υπάρχει κάποιος κεντρικός έλεγχος στις ροές πληροφοριών που δημιουργούνται διαρκώς. Καθένας γράφει ό,τι θέλει και οι άλλοι (Αρχές, χρήστες, δικαστήρια) τον διορθώνουν.
Ωστόσο, προκειμένου να μπορεί κανείς πράγματι να χρησιμοποιήσει τον πλούτο της πληροφόρησης που υπάρχει online, πρέπει να αναπτύξει κάποιες δεξιότητες. Πρέπει να ξέρει ότι δεν είναι όλες οι σελίδες ίδιες. Άλλες έχουν αυξημένη αξιοπιστία κι άλλες όχι. Άλλες φιλοξενούν τη γνώμη διαφόρων σημαντικών ανθρώπων, άλλες το μεταμεσονύχτιο, πικρόχολο σχόλιο κάποιου τρολ, άλλες και τα δύο. Άλλες διαδίδουν ευθέως συνωμοσίες ή μίσος για τους Εβραίους, τους γκέι και διάφορες ομάδες που απασχολούν υπερβολικά πολύ τα μεγάλα μυαλά των αργόσχολων συνωμοσιολόγων του διαδικτύου.
Αυτή είναι μια λίστα με τις πιο αβάσιμες παραδοξολογίες που πολλοί άνθρωποι ακόμα πιστεύουν· κάποιες από αυτές τις πεποιθήσεις μοιάζουν με ταξίδι στον χρόνο, αφού δεν έχουν καμία επαφή με τον 21ο αιώνα.
Τα συμπεράσματα δικά σας…
- Τα εμβόλια της γρίπης μπορούν να σε προστατέψουν από το κοινό κρυολόγημα
Σύμφωνα με το NHS, το εμβόλιο της γρίπης περιέχει «αδρανοποιημένα ή νεκρά στελέχη του ιού της γρίπης» και ενεργοποιεί τους αμυντικούς μηχανισμούς του οργανισμού μας , με σκοπό να δημιουργήσουν αντισώματα τα οποία θα επιτεθούν στον ιό. Το κοινό κρυολόγημα από την άλλη, αποτελεί μια μορφή ήπιας υιικής λοίμωξης. Είναι δύο διαφορετικά πράγματα.
- “Μας ψεκάζουν”
Όλοι έχουμε δει τις λευκές γραμμές που αφήνουν τα αεροσκάφη στον ουρανό. Οι γραμμές αυτές ονομάζονται ίχνη συμπύκνωσης (contrails) και εμφανίζονται όταν οι θερμοί υδρατμοί συμπυκνώνονται και παγώνουν γύρω από την εξάτμιση ενός αεροσκάφους – τουλάχιστον αυτό λέει η επιστήμη. Τα τελευταία χρόνια, ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων πιστεύει ότι αυτά τα ίχνη συμπύκνωσης είναι στην πραγματικότητα χημικά ίχνη (chemtrails). Πρόκειται για μια δημοφιλή θεωρία συνωμοσίας σε ολόκληρο τον κόσμο που υποστηρίζει ότι οι κυβερνήσεις μάς ψεκάζουν με χημικά χρησιμοποιώντας αεροπλάνα – παρά τα στοιχεία που αποδεικνύουν το αντίθετο.
- Ο άνθρωπος δεν πάτησε ποτέ στη Σελήνη
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές του 1970, η NASA πραγματοποίησε τις αποστολές Απόλλων προς τη Σελήνη. Σ’ αυτές τις ιστορικές αποστολές περπάτησαν στην επιφάνεια της Σελήνης 12 αστροναύτες. Ή μήπως ο άνθρωπος δεν πάτησε ποτέ το πόδι του στο φεγγάρι;
Η αλήθεια είναι ότι πράγματι οι αστροναύτες πήγαν και περπάτησαν στη Σελήνη, αλλά συνωμοσιολόγοι επιμένουν ακόμη ότι αυτό δεν συνέβη ποτέ και ότι επρόκειτο για μια καλοστημένη απάτη της NASA.
Εκατομμύρια άνθρωποι σε Αμερική και Ευρώπη εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να πιστεύουν τους ισχυρισμούς ορισμένων «επιστημών» και «ερευνητών», οι οποίοι υποστηρίζουν ότι έχουν ανακαλύψει όλες εκείνες τις απαραίτητες αποδείξεις που αποκαλύπτουν τη σκοτεινή αυτή πλεκτάνη. Και φυσικά όλα αυτά σχεδόν πάντα με «το αζημίωτο» καθώς, παράλληλα με τις εντυπωσιακές αποκαλύψεις έχει στηθεί και μια ολόκληρη «βιομηχανία» τηλεοπτικών εκπομπών, βιβλίων και ταινιών πάνω σε αυτά τα θέματα στηριζόμενη στο φθηνό και εύκολο εντυπωσιασμό του μέσου πολίτη.
- Τα παιδικά εμβόλια προκαλούν αυτισμό
Μια μελέτη σε πάνω από ένα εκατομμύριο παιδιά απέδειξε πως εμβόλια, όπως το MMR δεν συνδέονται με τον αυτισμό ή με διαταραχές του φάσματος του αυτισμού, ενώ η μελέτη του Andrew Wakefield έχει αποσυρθεί και απαξιωθεί.
- Η Βασίλισσα Ελισάβετ Ι ήταν άντρας
Ο Βασιλιάς Ερρίκος ο 8ος έφτανε από το Λονδίνο για να επισκεφτεί τη νεαρή πριγκίπισσα Ελισάβετ, την οποία είχε διώξει ένα χρόνο νωρίτερα από την πρωτεύουσα για να την σώσει από την επιδημία πανώλης που θέριζε τον κόσμο. Η μικρή, όμως, δεν κατάφερε να αποφύγει το μοιραίο και μετά από εβδομάδες αιμορραγίας και εμετών, έχασε τη μάχη με το θάνατο. Μάλιστα το μοιραίο συνέβη το ίδιο πρωί που αναμενόταν να φτάσει ο Βασιλιάς. Τόσο η γκουβερνάντα όσο και ο βασιλικός φρουρός φοβήθηκαν, οπότε πήραν ένα αγόρι στην ηλικία της μικρής και τον έβαλαν στη θέση της διδάσκοντάς του πώς να γίνει μια σωστή πριγκίπισσα. Αυτός είναι και ο λόγος που η βασίλισσα Ελισάβετ Ι, δεν παντρεύτηκε ποτέ.
- Η θεωρία της μεγάλης αντικατάστασης
Η ρατσιστική θεωρία της μεγάλης αντικατάστασης (Τhe Great Replacement Theory, η οποία σύμφωνα τους εμπνευστές της υπακούει σε ένα σενάριο που θέλει τη μείωση των λευκών ανθρώπων και την αντικατάστασή τους.
Σύμφωνα με το Εθνικό Φόρουμ Μετανάστευσης , η θεωρία της «μεγάλης αντικατάστασης» συχνά χρησιμοποιεί πολεμική και βίαιη ρητορική μιας «εισβολής» μεταναστών που πρέπει να σταματήσει πριν «κατακτήσει» τη «λευκή Αμερική». Οι θιασώτες της έχουν υποστηρίξει ότι ο στόχος είναι να μειωθεί η πολιτική και η εκλογική δύναμη των λευκών ανθρώπων και διατυπώνουν μια αντισημιτική ιδέα ότι οι εβραϊκές ελίτ είναι υπεύθυνες για το συνομωσιακό σχέδιο. Επικαλούνται ακόμη και τα απλά δημογραφικά στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία οι λευκοί έχουν χαμηλά ποσοστά γεννήσεων σε σχέση με ανθρώπους διαφορετικής φυλής.Ανεξάρτητα από το ποια εκδοχή αναφέρεται, οι υποστηρικτές της θεωρίας της «μεγάλης αντικατάστασης» βλέπουν σχεδόν πάντα ένα σενάριο ζωής ή θανάτου σχετικά με τη μοίρα της «λευκής Αμερικής». Αρκετοί “εκτελεστές” στις ΗΠΑ, μάλιστα, έχουν μνημονεύσει τη «μεγάλη αντικατάσταση» ή σχετικές ιδέες ως λόγους για τους οποίους διέπραξαν τα εγκλήματά τους
- Το αίμα μας είναι στην πραγματικότητα μπλε και μετατρέπεται σε κόκκινο όταν έρχεται σε επαφή με το οξυγόνο
Στην οξυγονωμένη του μορφή το αίμα – όταν δηλαδή φεύγει από τους πνεύμονες – είναι χρώματος κόκκινου. Στην αποξυγονωμένη του μορφή το χρώμα του είναι ένα βαθύ, σκούρο κόκκινο. Οι φλέβες δείχνουν μπλε, όταν το φως διαπερνά το δέρμα μας και απορροφάται και μετά αντανακλάται πίσω στο μάτι.
- Τα χάπια αντισύλληψης μας προστατεύουν από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα
Το μοναδικό μέτρο αντισύλληψης που μπορεί να μας προστατεύσει από την μετάδοση των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων είναι το προφυλακτικό.
- Το Ολοκαύτωμα δε συνέβη ποτέ
Η άρνηση της ύπαρξης του Ολοκαυτώματος είναι μια παράνομη δήλωση στη Γερμανία· παρ’ όλα αυτά υπάρχουν ακόμα κάποιες μειονοτικές ομάδες, οι οποίες αμφισβητούν το ιστορικό γεγονός. Οι χιλιάδες άνθρωποι που πέθαναν, οι αμέτρητες μαρτυρίες, τα μνημεία και οι κυβερνήσεις είναι οι αποδείξεις που επιβεβαιώνουν πως η γενοκτονία, πάνω από 6 εκατομμύρια Εβραίων, συνέβη.
- Το φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη δεν υφίσταται
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, είναι ένας εκ των υποστηρικτών αυτής της άποψης. Σε μια πρόσφατη συνέντευξή του ο ίδιος δήλωσε: «Πιστεύω τώρα πως υπάρχει κάποια διασύνδεση. Υπάρχει κάτι. Εξαρτάται από το πόσο. Εξαρτάται, επίσης, από το πόσο πρόκειται να κοστίσει στις βιομηχανίες μας. Πρέπει να γίνει κατανοητό πως οι βιομηχανίες μας δεν είναι ανταγωνιστικές αυτή τη στιγμή».
Η κλιματική αλλαγή είναι απόρροια του αναπόφευκτου «γήρατος» του πλανήτη. Το γεγονός, όμως, πως αυτές οι αλλαγές συμβαίνουν με έναν συνεχώς επιταχυνόμενο ρυθμό αποδεικνύει πως τα αυξημένα επίπεδα των αερίων του φαινομένου του θερμοκηπίου – φαινόμενο που έχει προκαλέσει το συνεχές λιώσιμο των πάγων καθώς και την εξαφάνιση διαφόρων ειδών της τροφικής αλυσίδας από τον πλανήτη – είναι ένα φαινόμενο που οφείλεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες.
- Η Άνγκελα Μέρκελ είναι η κόρη του Χίτλερ
Η συγκεκριμένη θεωρία συνωμοσίας θα μπορούσε να καταρριφθεί από το ξεκίνημα της, αλλά μιας και ακούγεται ωραία ιστορία οι πιστοί της βρήκαν τη λύση. Η Μέρκελ γεννήθηκε εννέα χρόνια αργότερα από τον θάνατο του Χίτλερ, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να είναι παιδί του. Οι Ναζιστές επιστήμονες χρησιμοποίησαν το κατεψυγμένο σπέρμα του Χίτλερ και η Μέρκελ γεννήθηκε μέσω τεχνητής γονιμοποίησης. Μάλιστα, λέγεται ότι τα γενέθλια της Γερμανίδας Καγκελάριου είναι στην πραγματικότητα στις 20 Ιουλίου 1954, την ίδια μέρα με αυτά του Χίτλερ (20 Απριλίου 1889) και όχι στις 17 Ιουλίου 1954. Μετά τη γέννηση της, οι ΗΠΑ, η Ρωσία και το Βατικανό αποφάσισαν να την προστατεύσουν και να της δώσουν ψεύτικους γονείς ως κάλυψη. Η μεγαλειώδης αυτή ανοησία, μάλιστα, συνεχίζει και θέλει την Άγκελα Μέρκελ να βρέθηκε στην εξουσία έπειτα από βοήθεια του Πάπα Βενέδικτου, ο οποίος μάλιστα υποστηρίζουν ότι ήταν πρώην μέλος των Ναζί.
- Η γη είναι επίπεδη
Υπάρχει μια ολόκληρη κοινότητα ανθρώπων που πιστεύουν ακόμα πως η γη είναι επίπεδη! Οι αποδείξεις για το αντίθετο είναι κάτι παραπάνω από αδιάσειστες· η σκιά της γης στο φεγγάρι κατά τη διάρκεια μιας έκλειψης, φωτογραφίες από το διάστημα και η ύπαρξη του χρόνου στη μορφή που τον γνωρίζουμε, όλα αποδεικνύουν πως η γη είναι στρογγυλή!
Η αγορά του ανορθολογισμού
Όταν είμαστε σε ένα πιτζάμα πάρτι, βλέπουμε τρομακτικές ταινίες με στοιχειωμένα σπίτια και λέμε τρομακτικές ιστορίες τρώγοντας πίτσα, έτσι για να περάσει χαλαρά και ευχάριστα το βράδυ. Όταν, όμως, είσαι φτωχός και άστεγος και η μόνη διαθέσιμη επιλογή είναι η ακατοίκητη έπαυλη στο Hill house ή η μεζονέτα στο Amityville horror στο Long island,δεν βοηθά και πολύ να πιστεύεις σε φαντάσματα και δεισιδαιμονίες, σωστά; Διότι, στερείς από τον εαυτό σου μία άνετη επιλογή. Τι προτιμάς; Να είσαι άστεγος ή να μείνεις δωρεάν σ’ ένα σπίτι που ο απλοϊκός κόσμος το αποφεύγει, επειδή το θεωρεί στοιχειωμένο! Τι είναι πιο πιθανό; Να πεθάνεις σαν άστεγος από το κρύο στο δρόμο ή να σε σκοτώσει ένα φάντασμα στην έπαυλη του Hill house;
Κάπου εκεί, ξεκινάς να κοσκινίζεις τα πράγματα με το φίλτρο της λογικής. Διότι εν τέλει, η δεισιδαιμονία κοστίζει και αν κάνεις τη λάθος επιλογή θα πληρώσεις αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν κόστος ευκαιρίας. Δηλαδή, να χάνεις ευκαιρίες λόγω εσφαλμένης κρίσης και λανθασμένων επιλογών.
Ας δώσω ένα επιπρόσθετο παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος είναι ψαγμένος ψεκασμένος που «ανακάλυψε» μια μεγάλη αλήθεια στο youtube μ’ ένα βίντεο που τάχα κάνει θρύψαλα τη θεωρία της εξέλιξης ή που «αποκαλύπτει την αλήθεια για τα εμβόλια που μάς κρύβουν». Θα το ποστάρει στο προφίλ του ή σε κάποιο group στο facebook, όπου θα τον αποθεώσουν τα αγελαία πλήθη και θα λάβει μαζικά καρδούλες και likes.
Η προσφορά ανορθολογικού περιεχομένου δημιουργεί τη δική της ζήτηση και το αντίστροφο. Το άτομο του παραδείγματος θα προσφέρει στο ψηφιακό κοινό του αυτό που ζητούν για να τον αποθεώσουν με likes, διότι έτσι γίνεται δημοφιλές, γνωστό, θερίζει likes, συγκεντρώνει viewers κλπ. Η μπουρδολογία είναι μία επικερδής αγορά. Ο εγκέφαλός του θα νιώσει ένα ηλεκτρικό αίσθημα επιβράβευσης κατακλυζόμενος από κύματα ντοπαμίνης και που εν τέλει, τον εθίζουν περισσότερο στην μπουρδολογία.
Από την άλλη πλευρά βέβαια, αν έπεφτε ερώτηση από το κεφάλαιο της εξελικτικής βιολογίας στις πανελλήνιες εξετάσεις ή αν τον ρωτούσε ένας υποψήφιος εργοδότης στον πλαίσιο μιας συνέντευξης για μια δουλειά σε νοσοκομείο ή σε κάποια φαρμακευτική εταιρία την άποψή του για τα mRNA-based εμβόλια, σίγουρα δεν θα τολμούσε να ρισκάρει την είσοδό του στο πανεπιστήμιο ή να ρεζιλευτεί στον μελλοντικό εργοδότη του αναπαράγοντας τις ανοησίες που διακινούνται στους υπονόμους των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ίσως θα το έγραφε στο facebook εκ του ασφαλούς για να πουλήσει μούρη και δηθενιά σε ομογάλακτους, ποτέ όμως ρισκάροντας το μέλλον του ή τη δουλειά του.
Για να εξηγήσω αυτήν την διαφορά στάσης θα επιστρατεύσω την τυπολογία περί epistemic & instrumental rationality, εμπνευσμένη από το βιβλίο “The Myth of the Rational Voter: Why Democracies Choose Bad Policies” του Bryan Caplan, διάσημου οικονομολόγου στο George Mason University. Πρέπει να κάνουμε τη διάκριση μεταξύ επιστημικής και εργαλειακής ορθολογικότητας. Σε αδρές γραμμές, με τον όρο «επιστημική» αναφερόμαστε στην επιθυμία του ατόμου να σκέπτεται ορθολογικά και να μην πιστεύει σε παραλογισμούς. Από την άλλη, ως εργαλειακή ορθολογικότητα εννοείται εκείνος ο τρόπος σκέψης και λήψης αποφάσεων με τον οποίο το άτομο προσπαθεί να μεγιστοποιήσει το ατομικό του όφελος, υλικό ή/και μη. Η επιστημική ορθολογικότητα αφορά το δίπολο σωστό – λάθος, ενώ η εργαλειακή ορθολογικότητα κατ’ ουσίαν είναι μία ανάλυση cost-benefit ή κέρδους – ζημίας.
Οι θεωρίες συνωμοσίας, οι αστικοί μύθοι, οι ιστορίες τρόμου για στοιχειωμένα σπίτια και πολλά άλλα, είναι το άλας που νοστιμίζει την βαρετή και πεζή καθημερινότητα πολλών ανθρώπων. Από την άλλη, ο επιστήμονας είναι ο party-pooper! Αυτός που λέει κρύα ανέκδοτα με theme την κβαντομηχανική, με τα οποία όμως δεν γελά κανείς – γιατί κανείς δεν τα καταλαβαίνει. Οι απαντήσεις που δίνει είναι ψυχρές, δυσνόητες, δύσπεπτες και εν τέλει βαρετές και ξενέρωτες. Για παράδειγμα, αν ρωτήσεις έναν νευροβιολόγο τι είναι έρωτας, θα σου πει απλά ότι είναι μια νευροχημική σούπα ωκυτοκίνης, με λίγη ντοπαμίνη και μία εσσάνς σεροτ...ZZzzz Zzzzz, πάει αποκοιμήθηκε το ακροατήριο.
Από την άλλη, οι ανοησίες και η μπουρδολογία έχουν το πλεονέκτημα ότι είναι φαντασμαγορικής υφής, καθιστώντας τες έτσι, προσφιλέστερες στο κοινό. Επίσης είναι φθηνή, ελκυστική, μαζική, ευρείας κατανάλωσης, εύπεπτη, ψυχοτρόπα και ως εκ τούτου ευπώλητη. Ενώ, ο ορθολογισμός και η επιστήμη απευθύνονται σε εκλεκτό ακροατήριο με χαλύβδινο νου.
Όσοι έχουν χαμηλά διανοητικά στάνταρ και δίχως εκλεπτυσμένο ουρανίσκο, αρκούνται σε κάτι πρόχειρο για να κορέσουν τη διανοητική τους πείνα. Τα ταχυφαγεία της ανοησίας κάνουν χρυσές δουλειές σερβίροντας φθηνά, εύπεπτα και χορταστικά ιδεοπροϊόντα – τα οποία όμως μακροπρόθεσμα προκαλούν αθηροσκλήρωση των εγκεφαλικών αρτηριών. Δεν είναι λοιπόν, να απορεί κανείς για ποιο λόγο εμφανίζουν τέτοια διάδοση οι πάσης φύσεως και προελεύσεως θεωρίες συνομωσίας.
Υπάρχει λοιπόν, μία αγορά μπουρδολογίας με πολλούς με παραγωγούς και καταναλωτές. Η ανορθολογικότητα συνιστά ένα εμπορεύσιμο αγαθό. Η καμπύλη ζήτησης απεικονίζει τη ποσότητα μπούρδας που το άτομο είναι πρόθυμο να καταναλώσει, συναρτήσει του κόστους. Όσο μικρότερο το κόστος της ανορθολογικότητας, τόσο υψηλότερη η ζήτηση.
Το χρηματιστήριο της μπουρδολογίας εμφανίζει υψηλή κεφαλαιοποίηση, ακριβώς διότι υπάρχει υψηλή ζήτηση και έντονο αγοραστικό ενδιαφέρον από μεριάς ενός αγοραστικού κοινού που είναι εθισμένο στην παραστατική εικόνα και στα εικονογραφημένα παραμύθια. Αν θέλουμε να μειώσουμε τη ζήτηση και τη κατανάλωση της ρυπαρής μπουρδολογίας, πρέπει να αυξήσουμε το κόστος της ανορθολογικότητας.
Ένας άστεγος δεν έχει την πολυτέλεια να πιστεύει σε στοιχειωμένα σπίτια κι όταν εξετάζεσαι για να μπεις στο πανεπιστήμιο, δεν σε παίρνει να αραδιάζεις τις αντιεπιστημονικές ανοησίες του συρμού. Ακόμα κι ένας ρατσιστής που δεν θέλει ξένους στην χώρα του, δεν θα είχε πρόβλημα να προσλάβει έναν ταλαντούχο αλλοδαπό στην επιχείρησή του, αν ο εργαζόμενος του αποφέρει έσοδα, έχει καλύτερο βιογραφικό από τους γηγενείς συνυποψηφίους του και μάλιστα, αν τον συγκεκριμένο υποψήφιο τον προσέγγιζε και μια ανταγωνίστρια επιχείρηση.
Ιδού λοιπόν, πως η εργαλειακή ωφελιμιστική ορθολογικότητα – έμφυτη σε κάθε ανθρώπινο ον – ωθεί το άτομο στο να σκέφτεται ορθολογικά και να ανασκευάσει τις λανθασμένες πλην όμως κοστοβόρες πεποιθήσεις του. Το ερώτημα λοιπόν είναι, πώς αυξάνεται το κόστος του να είσαι ανορθολογικός!
Γιατί ακόμα και έξυπνοι άνθρωποι πιστεύουν ανοησίες;
Ο Δρ Σπύρος Κιτσινέλης είναι επιστημονικός ερευνητής που έχει αναλύσει εις βάθος το γιατί ακόμα και έξυπνοι άνθρωποι, πιστεύουν σε ανοησίες, θεωρίες συνωμοσίας και έχει να μας δώσει μια απάντηση.
Στην πραγματικότητα, το πρόβλημα έχει να κάνει με την αντιπάθεια πολλών στους ειδικούς. Μια μεγάλη μερίδα του κόσμου απλά δεν γουστάρει τους επιστήμονες. Δεν γουστάρει αυτούς που μόχθησαν, ξενύχτησαν, θυσίασαν για να σπουδάσουν, να μάθουν πέντε πράγματα, να μορφωθούν και εν τέλει να πάρουν τα πτυχία τους.
Δεν γουστάρει τους διαβαστερούς και τους μεθοδικούς. Γι’ αυτό τους χλεύαζε στο σχολείο και αργότερα, στα καφενεία. Γι’ αυτό ψηφίζει “νούμερα” που είναι πιο κοντά του. Γι’ αυτό κάνει – χωρίς βάσεις – τον ξερόλα και τον ειδικό από προπονητική μέχρι ιατρική.
Γιατί είναι ευκολότερο να μην έχεις μελετήσει, αλλά να έχεις άποψη. Είναι ευκολότερο χωρίς γνώσεις να αμφισβητείς από τον καναπέ, είναι ευκολότερο να αναλύεις τη ζωή με ζώδια και προφητείες, αντί με βιβλία και δεδομένα.
Έχει να κάνει με το πόσο τεμπέλικα θέλουν να είναι “μάγκες” κάποιοι, με το πόση ανάγκη έχουν να καλύψουν – άκοπα βέβαια – τα κενά τους και πόσο απεχθάνονται αυτούς που τελικά, όντως ξέρουν κάτι παραπάνω. Δεν είναι άποψη η κάθε ανοησία που μπορεί να ξεστομίσει κάποιος. Γιατί, η Γη δεν θα γίνει ποτέ επίπεδη. Και μπράβο της.
Η ομιλία του Δρ. Κιτσινέλη στο TEDxAcademy:
Ο αντίκτυπος των social media
Οι θεωρίες συνωμοσίας υπάρχουν εδώ και πολλές δεκαετίες. Η όποια αίσθηση ότι το ζήτημα έχει διογκωθεί στη σημερινή εποχή, ίσως να προκύπτει από την αύξηση των μέσων που έχει στη διάθεσή του πλέον ο άνθρωπος.
Στις ημέρες της τεχνολογικής επανάστασης που βιώνουμε, στα παραδοσιακά μέσα έχουν προστεθεί τα ηλεκτρονικά, τα κοινωνικά δίκτυα και εν γένει το διαδίκτυο, ένας πρωτόγνωρος δίαυλος διάχυσης πληροφοριών. Εκεί, χωρούν και οι θεωρίες συνωμοσίας, επομένως πράγματα που στο παρελθόν – όπως φήμες, διαδώσεις ή κουτσομπολιά – θα χρειάζονταν περισσότερο χρόνο για να γίνουν γνωστά σε πολλούς ανθρώπους, σήμερα μπορούν να γίνουν γνωστά με ένα κλικ.
Ωστόσο, τα νέα μέσα και ειδικά τα social media από μόνα τους δεν είναι το πρόβλημα. Είναι ένα εργαλείο. Κάθε κοινωνία, σε κάθε εποχή, είναι επιρρεπής στο να διαμορφώνει και να αναπαράγει τέτοιου τύπου φήμες. Αν κάποιος θέλει να κάνει κάτι γι’ αυτή την κατάσταση, τότε πρέπει να «πολεμήσει» τις αιτίες ή να εξοπλίσει τους ανθρώπους με διαδικασίες που θα τους βοηθήσουν να είναι πιο αποτελεσματικοί στην κριτική αξιολόγηση των πληροφοριών.
Οι φορείς που εμπλέκονται σε συγκεκριμένες θεωρίες συνομωσίας πρέπει να κάνουν σωστή και έγκαιρη ενημέρωση, να έχουν διαφάνεια στον τρόπο που λειτουργούν για να μην δίνουν περαιτέρω τροφή σε ενίσχυση θεωριών συνομωσίας. Η λύση δεν είναι στο να περιορίσεις τη δυνατότητα. Αυτό θα ήταν μία λογική του “πονάει κεφάλι, κόψει κεφάλι”. Δεν μπορείς να σταματήσεις την εξέλιξη της τεχνολογίας, μπορείς όμως να αναπτύξεις μηχανισμούς για την πιο ορθολογική και πιο αποτελεσματική αξιοποίησή της.
